Kiến trúc tân cổ điển là sự kết hợp hài hòa giữa kiến trúc cổ điển với những yếu tố hiện đại. Xuất hiện vào giữa thế kỷ 18 tại Ý và Pháp, là một phần trong phong trào tân cổ điển, lối kiến trúc này là sự kế thừa của kiến trúc cổ đại Hy Lạp, kết hợp với nguyên tắc kiến trúc bền vững của Vitruvius và phong cách của kiến trúc sư Andrea Palladio. Các kiến trúc tân cổ điển đặc trưng bởi quy mô, sự đơn giản của hình khối, chú trọng vào những bức tường lớn và cột trụ cao để gây ấn tượng chứ không quá tỉ mỉ trong điêu khắc các chi tiết. Kiến trúc tân cổ điển là loại kiến trúc thịnh hành nhất ở châu Âu cũng như Hoa kỳ và ngày càng trở nên phổ biến ở khắp nơi trên thế giới.

Biệt thự kiến trúc tân cổ điển của kiến trúc sư Robert Adam, Anh quốc

Lịch sử hình thành và phát triển của kiến trúc tân cổ điển

Trường phái kiến trúc Tân cổ điển được bắt nguồn từ kiến trúc cổ điển của Hy Lạp, La Mã cổ đại, sau đó được bắt đầu ở Pháp và nhanh chóng lan rộng ra Hoa Kỳ, Châu Âu ở thế kỷ 18,19 và thể hiện qua những thiết kế xây dựng nổi bật như cung điện, bảo tàng, thư viện, trường học, nhà ở….

Cho đến những năm đầu thế kỷ 20, kiến trúc tân cổ điển đã chuyển sang giai đoạn “Hồi sinh cổ điển” – Classical Revival, với phong cách tối giản các chi tiết rườm rà để phù hợp với xu thế hiện đại trẻ trung, nhưng vẫn giữ được những nét đẹp tinh tế, sang trọng như đặc trưng vốn có của trường phái này.

Bảo tàng Altes, Đức được xây dựng năm 1830 theo phong cách tân cổ điển

Trải qua các quá trình hình thành và phát triển, kiến trúc Tân cổ điển đã trải qua 5 giai đoạn chính:

Giai đoạn đầu tiên - Palladio tiền thân, được phát triển bởi kiến trúc sư người Ý Andrea Palladio. Từ nhiều thế kỷ trước, khi chủ nghĩa Tân cổ điển bắt đầu trở nên phổ biến, ông đã bắt đầu đặt nền móng cho phong trào này ở trung tâm thời kỳ Phục hưng Ý. Những thiết kế độc đáo chịu ảnh hưởng lớn của “kiến ​​trúc ngoại giáo cổ đại”, khác hẳn so với kiến trúc Gothic của các nhà thờ Công giáo nằm rải rác ở Châu Âu. Cấu trúc trơn nhẵn của Palladio là sự kết hợp hài hoà giữa những nét thiết kế cổ xưa và nét tinh tế, lạ mắt của hiện đại, từ đó đặt nền móng cho thiết kế tân cổ điển trong tương lai.

Lối kiến trúc của Andrea Palladio đặt nền móng cho kiến trúc tân cổ điển sau này

Giai đoạn tiếp theo là giai đoạn Khai quật quá khứ, lúc này, phong cách Palladian bắt đầu lan tỏa mạnh mẽ ở phương Tây. Từ đây, các thành phố cổ đại như Pompeii và Herculaneum đã được khai quật ở Ý thế kỷ 18, đặc biệt là ở các thành phố La Mã, điều này đã thu hút được sự chú ý của giới nghệ nhân, quý tộc đến thăm quan bởi những thiết kế đậm chất cổ xưa, khơi gợi lại thời kì huy hoàng của lịch sử kiến trúc, từ đó tạo cảm hứng trong phát triển nghệ thuật.

Về sau là giai đoạn Phản ứng với Rococo, khi “thời đại Khai sáng” bắt đầu gây ám ảnh cho thế giới cổ đại, các kiến ​​trúc sư cũng không còn ưa chuộng sự xa hoa, lộng lẫy của kiến trúc Rococo và Baroque thế kỷ 17. Từ đây, nhiều kiến ​​trúc sư ở Anh đã thử nghiệm làm hồi sinh lại kiến ​​trúc La Mã, từ đó kéo theo nhiều người ở khắp Châu Âu và Châu Mỹ thực hiện theo và dần trở thành trào lưu mới.

Sau khi hồi sinh những kiến trúc La Mã cũ là sự ra đời của các công trình mang phong cách Tân cổ điển. Kiến trúc này được sử dụng để mô phỏng lại cách cai trị, quản lý nhà nước của các nước cộng hòa Hy Lạp và La Mã Cổ đại. Các kiến ​​trúc sư người Hoa Kỳ bắt đầu thiết kế những tòa nhà chính phủ, lặp lại kỉ nguyên và các lý tưởng về quốc gia mới của họ. Sau cuộc Cách mạng Pháp, những thiết kế tương tự đã mọc lên khắp Châu Âu vì nỗ lực thực hiện các cải cách dẫn đến nhiều chính phủ đại diện hơn.

Tòa nhà quốc hội Hoa Kỳ với phong cách kiến trúc tân cổ điển uy nghi, tráng lệ

Cuối cùng là thời kỳ có tầm ảnh hưởng lâu dài cho đến ngày nay, tuy trải qua nhiều thời kỳ lịch sử hình thành và phát triển lâu dài song chủ nghĩa tân cổ điển vẫn là nguồn cảm hứng nghệ thuật bất tận trong giới kiến trúc. Vào thế kỷ 19, trường Mỹ thuật của Pháp bắt đầu kết hợp phong cách cổ xưa được phục hưng với những hướng tiếp cận mới mẻ, hiện đại kết hợp cùng với vật liệu công nghiệp. Từ thế kỷ 20 cho đến ngày nay, các kiến ​​trúc sư vẫn đang tìm cách tái hiện, sáng tạo tinh thần của các tòa nhà ở Athens và Roma. 

Các loại hình kiến trúc tân cổ điển

Kiến trúc Tân cổ điển gồm ba loại kiến trúc phổ biến như các tòa nhà kiểu đền thờ, kiến trúc Palladian và các tòa nhà hình khối cổ điển. Tùy vào từng thời kỳ và những mục đích sử dụng khác nhau mà người ta ứng dụng phong cách kiến trúc tân cổ điển.

Các tòa nhà kiểu đền thờ 

Các tòa nhà xây dựng theo kiểu đền thờ là một trong những loại kiến trúc đặc trưng nhất trong phong cách tân cổ điển. Đó là việc ứng dụng nét kiến trúc độc đáo của cổ xưa và hiện đại, mô phỏng nét đẹp những ngôi đền cổ, chẳng hạn như Điện Panthéon của Paris, dựa trên điện Pantheon ở Rome và Bảo tàng Anh lấy cảm hứng từ Hy Lạp ở London. 

Kiến trúc Palladian 

Kiến trúc Palladian nổi tiếng với nét đối xứng trang nghiêm, các yếu tố cổ điển và vẻ ngoài hoành tráng là nét đặc trưng của loại kiến trúc này. Cột, trụ thường được kết hợp với cổng có cấu trúc vòm và các cửa sổ cũng được sắp xếp theo tính chất đối xứng hoàn hảo - đây là một đặc điểm quan trọng của phong cách kiến trúc tân cổ điển, mang đến không gian trang nghiêm, hoành tráng.

Trái lại với tính thẩm mỹ qua những nét đối xứng của các toà nhà theo kiến trúc Palladian, bên trong lại được trang trí theo phong cách vương giả, xa hoa. Khái niệm tương phản đồng dư này được bắt nguồn từ Inigo Jones, người đã kết hợp các yếu tố cổ xưa với các yếu tố nghệ thuật sang trọng, độc đáo như lò sưởi, hàng dệt và các tác phẩm điêu khắc. Không có gì ngạc nhiên khi Jones kết hợp với nội thất sang trọng với kiến ​​trúc Palladian, một trong những dự án nổi tiếng nhất của ông là Queen’s House, được xây dựng ở Greenwich ở Anh hoàn thành vào khoảng năm 1635. Dự án có tầm ảnh hưởng lớn này được xem như sự khởi đầu của English Palladianism. Nhờ đó, kiến trúc tân cổ điển với nét đẹp tinh tế, tráng lệ cũng được ứng dụng nhiều hơn trong các công trình và trở nên phổ biến hơn bao giờ hết.

Các tòa nhà hình khối cổ điển 

Một loại kiến trúc trong phong cách tân cổ điển cũng rất phổ biến hiện nay phải kể đến đó là các tòa nhà có dạng hình chữ nhật, hình vuông. Những thiết kế này thường có mái bằng và bên ngoài có các cột hoặc vòm lặp lại để tạo nên một diện mạo giống như khối trang trí cổ điển. Điển hình như công trình Bibliothèque Sainte-Geneviève, được xây dựng từ 1843 - 1850 bởi kiến ​​trúc sư người Pháp Henri Labrouste, đây được coi là một kiệt tác kiến trúc tân cổ điển bởi hình thức độc đáo; hay nhà hát opera Palais Garnier ở Paris, do Charles Garnier thiết kế, là một trong những ví dụ nổi tiếng nhất thế giới về phong cách khối cổ điển.

Đặc điểm của kiến trúc tân cổ điển

Kế thừa kiến trúc cổ điển, phong cách kiến trúc tân cổ điển được đặc trưng bởi quy mô, sự đơn giản, tinh tế trong hoạ tiết hoa văn trang trí, tính cân bằng đối xứng hay sử dụng các thức cột, những vật liệu sang trong,...Vẻ đẹp sang trọng, phóng khoáng rất hiện đại cùng tính cổ xưa đã đem lại một làn gió mới cho nền kiến trúc thế giới.

Quy mô lớn

Ngoại thất hay mặt tiền của những công trình kiến trúc tân cổ điển thường có quy mô rộng lớn với những hàng cột dài thẳng tắp và thường chú trọng vào những chi tiết đơn giản, tập trung vào hình khối mang đến sự uy nghi, kiên cố cho công trình. Không cầu kỳ, rườm rà kiến trúc tân cổ điển mang đến không gian thoáng đãng, trang nhã rất đặc trưng.

Tòa nhà quốc hội Hoa Kỳ trang nghiêm, uy nghi

Tính cân bằng và đối xứng

Cân bằng và đối xứng là một trong những nét đặc trưng tiêu biểu nhất trong phong cách kiến trúc tân cổ điển. Nguyên tắc đối xứng trong thiết kế nội thất phong cách Tân cổ điển được xem là công cụ vô cùng quan trọng thể hiện tính cân bằng, ổn định, góp phần làm nổi bật không gian chính của công trình.

Khái niệm cân bằng được đánh giá từ chiều dài, chiều rộng, chiều cao đến cách bố trí các vật dụng, tuy nhiên không cứng nhắc, nguyên tắc như kiến trúc cổ điển, kiến trúc tân cổ điển ứng dụng tính cân đối một cách linh hoạt để phù hợp với không gian cũng như chức năng và mục đích sử dụng. 

Tính cân bằng và đối xứng trong kiến trúc tân cổ điển

Họa tiết, hoa văn trang trí tinh xảo nhưng không rườm rà

Không quá rườm rà như kiến trúc cổ điển thông thường, hoạ tiết và hoa văn trang trí trong phong cách kiến trúc tân cổ điển là sự kế thừa và sáng tạo độc đáo của nét kiến trúc cổ điển xưa cùng nét đẹp của hiện đại bởi hoa văn trang trí đã được tiết chế lại. Mặc dù không quá chú trọng vào chi tiết nhưng các thiết kế tối giản thuộc trường phái Tân cổ điển cũng vô cùng tinh xảo, lạ mắt. Thay vì cố gắng tạo ra những hoạ tiết cầu kì, các kiến trúc sư thời kì này thường tập trung vào hình thức và độ phẳng của thiết kế tạo nét đặc trưng riêng cho những công trình kiến trúc của mình.

Hoạ tiết, hoa văn tinh tế trong kiến trúc tân cổ điển

Hệ mái đa dạng nhưng đặc trưng nhất là mái vòm

Mái nhà tân cổ điển là một trong những điểm độc đáo đáng chú ý nhất bởi ở loại hình kiến trúc này có hệ mái vô cùng đa dạng, tuy nhiên mái vòm vẫn là kiểu mái được ưa chuộng nhất. Ứng dụng cấu trúc trong tự nhiên, mái được thiết kế theo hình vòm, hình cầu để tăng khả năng chịu lực, đây là một sự sáng tạo vô cùng độc đáo.

Cùng với đó, sự phát triển chất liệu liên kết có vai trò quan trọng như một bước ngoặt lớn cho sự hình thành và phát triển của kiến trúc vòm. Loại mái vòm này được sử dụng phổ biến cho các công trình nhà thờ châu Âu, biệt thự lâu đài kiểu Pháp, biệt thự cổ điển châu Âu,… Mái nhà trong kiến trúc tân cổ điển không chỉ mang nét đẹp đặc trưng của kiến trúc cổ mà còn mang hơi thở của hiện đại hoà quyện trong đó để tạo nên vẻ đẹp nguy nga, tráng lệ cho những công trình thiết kế theo kiểu kiến trúc đặc biệt này.

Thiết kế mái vòm - đặc trưng kiến trúc tân cổ điển

Sử dụng các thức cột đặc trưng của kiến trúc La Mã và Hy Lạp cổ đại

Một trong những chi tiết không thể không nhắc đến trong kiến trúc tân cổ điển đó là cột. Ảnh hưởng trực tiếp từ kiến trúc cổ điển với đặc trưng là những cột trụ cao chót vót được cách điệu. Thức cột là hệ thống tỷ lệ và hình thức trang trí cột, là cách người Hy Lạp cổ đại tìm kiếm đến cái đẹp lý tưởng.

Có ba loại thức cột cơ bản trong kiến trúc Hy Lạp: cột Doric, cột Ionic và cột Corinth mỗi loại lại có kiểu dáng, hình thức và đặc trưng riêng mang đến cho nền kiến trúc sức sống mới, chịu được thử thách của thời gian, là biểu trưng cho vẻ đẹp trong sáng, khỏe mạnh và tinh tế của kiến trúc cổ điển. Thức cột Hy Lạp được xem là biểu tượng của kiến trúc cổ điển, song mỗi loại cột lại có ý nghĩa và hình thức khác nhau như:

Cột Doric

Doric là thức cột xuất hiện đầu tiên và lâu đời nhất, được tạo ra đầu tiên vào khoảng thế kỷ 4 trước công nguyên và hoàn thiện vào thế kỷ 5 trước công nguyên và được sử dụng đầu tiên ở đền Parthenon và đền Propylaea ở Hy Lạp. Dựa trên cấu trúc của thức Doric, người ta cho rằng thức cột này xuất phát từ kết cấu gỗ, với sự mô phỏng về cấu trúc cũng như việc tái hiện các chi tiết trang trí từ vật liệu gỗ vào vật liệu đá.

 Thức cột Doric - thiết kế cột trụ đầu tiên

Với thiết kế khá đơn giản, cột không có phần đế cột (hay còn gọi là base) và cũng không có phần đầu cột (hay còn gọi là capital) mà đặt trực tiếp lên nền phẳng của đền. Cột Doric có tỷ lệ đường kính lớn, tỉ lệ đường kính cột trên chiều cao cột lên tới 1:5 - 1.6 vì vậy nó thường ít được sử dụng trong các công trình kiến trúc La Mã. Sự đơn giản nhưng năng động, nó khiến người ta liên tưởng đến vẻ đẹp khỏe khoắn, mạnh mẽ của những người đàn ông Hy Lạp.

Thức cột Ionic

Ra đời sau thức cột Doric khoảng 1 thế kỷ tại Ionia - một vùng thuộc địa của Hy Lạp, thức cột Ionic mang vẻ đẹp mềm mại, nữ tính trái ngược với vẻ đẹp mạnh mẽ, khỏe khoắn của thức cột Doric trước đó. Không giống thức cột Doric, thức cột Ionic đặt trên phần đế và có phần bệ đỡ cột (stylobate) nằm giữa thân cột và đế cột. Đầu cột Ionic gồm hai vòng cuốn xoắn ốc (volute) được gắn trên đầu cột được trang trí gờ chỉ. Đầu cột được trang trí với các họa tiết khắc chìm. Thuở sơ khai, phần cuốn ốc này thường nằm trên một mặt phẳng, sau này được uốn cong ra ngoài ở các góc. Đặc điểm này làm cột Ionic trông mềm mại hơn cột Doric.

Thức cột Ionic

Cột Ionic có tỷ lệ đường kính cột trên chiều cao là 1:9, sở hữu dáng dấp mảnh dẻ, nữ tính và nhiều gờ sống đứng bao quanh khiến cho cột trở nên thẩm mỹ hơn. Ngoài ra, thức cột này còn có thêm đế ở phía dưới và đầu cột có hình đệm nhỏ, phía trên có hình xoắn ốc loe ra rồi cuộn vào trong tạo nên những đường xoắn tinh tế. Các dầm ngang được phân vị theo chiều ngang thành ba dải. Các ngôi đền được thiết kế với cột Ionic tiêu biểu là đền Hera ở Samos, đền Artemis ở Ephesus, đền thờ Apollo Epikourios ở Bassae và đền Erecteyon ở Athena.

Thức cột Corinth

Một trong 3 thức cột cơ bản của kiến trúc Hy Lạp và La Mã cổ đại không thể nào không nhắc đến thức cột Corinth, ra đời sau cùng vào khoảng thế kỷ thứ 5 trước công nguyên do kiến trúc sư Callimachus sáng tạo ra. Có hai loại cột Corinth: Corinth La Mã và Corinth Phục Hưng. 

Thức cột Corinth

Cột có đường nét mảnh mai, đầu cột có nhiều chi tiết cực kì hoa mỹ giống như một lẵng hoa kết hợp cùng với mấy tầng là phiên thảo diệp. Thức cột này có ưu điểm hơn hai cột trên là đối xứng nhiều chiều và có thể cảm nhận được trong không gian. Một số công trình tiêu biểu sử dụng loại cột này là đền Olympeion ở Athena và đền Apollo ở Bassae.

Vật liệu sang trọng, cao cấp

Kiến trúc Tân cổ điển thường sử dụng những dòng vật liệu cao cấp, sang trọng để tạo nên sự sang trọng cho công trình. Bên cạnh đó còn thường xuyên kết hợp các vật liệu truyền thống với vật liệu hiện đại mới để mang đến nét đẹp hoàn mỹ, trường tồn và sang trọng cho không gian.

So sánh kiến trúc tân cổ điển và cổ điển

Kiến trúc tân cổ điển là sự khai thác lại phong cách kiến trúc cổ điển nhưng biến tấu theo đời sống hiện đại của thời kỳ mới phù hợp với thị hiếu của con người trong thời đại mới để tạo nên một loại kiến trúc tân cổ điển vừa quen thuộc vừa mới lạ. Chính vì tính kế thừa và phát triển đó nên hai loại kiến trúc kiến trúc tân cổ điển và kiến trúc cổ điển có rất nhiều điểm giống và khác nhau.

Điểm giống

Đặc trưng của cả hai nền kiến trúc đều hướng đến những thiết kế sang trọng lấy cảm hứng từ các công trình kiến trúc của giới hoàng gia, quý tộc Châu Âu xưa. Từ thiết kế ngoại thất cho đến cách bày trí các đồ nội thất đều toát lên vẻ quyền quý, sang trọng. Các vật liệu được lựa chọn sử dụng trong những công trình theo trường phái tân cổ điển đều là vật liệu cao cấp nhất như đá cẩm thạch, đá hoa cương, gỗ cứng cao cấp,...

Sự sang trọng, cao cấp, của thiết kế pha trộn giữa cổ điển và tân cổ điển

Một nét đặc trưng không thể không kể đến của hai loại kiến trúc cổ điển và tân cổ điển đó là hệ thức cột. Kế thừa gần như nguyên vẹn những tinh hoa, đặc điểm của nền kiến trúc xưa, ở những thiết kế trong thời đại mới người ta vẫn sử dụng những cột trụ truyền thống tiêu biểu như cột Doric, Ionic hay Corinthian đặt ngay mặt tiền công trình để thể hiện sự uy nghi, bề thế.

Điểm khác

Bên cạnh những nét tương đồng, kiến trúc tân cổ điển ra đời sau, là kiến trúc cổ điển “mới”, vì thế nó vẫn mang những nét đặc trưng riêng, sự khác biệt, mới mẻ so với lối kiến trúc cổ điển xưa.

Kiến trúc cổ điển xuất hiện từ khoảng cuối thế kỷ 7 trước công nguyên, đây là một phong cách kiến trúc lâu đời và ấn tượng bậc nhất trong lịch sử kiến trúc. Phong cách kiến trúc cổ điển bắt nguồn từ kiến trúc La Mã và Hy Lạp cổ đại, lấy cảm hứng từ những ngôi đền cổ, lâu đài thời xưa với lối thiết kế tuân theo những trật tự, tỷ lệ khắt khe, sự cân xứng, đối xứng trong hình học và phối cảnh tạo nên những công trình kiến trúc vô cùng ấn tượng.

Sự khác nhau giữa kiến trúc tân cổ điển và kiến trúc cổ điển 

Kiến trúc cổ điển được coi là lối kiến trúc đề cao sự cân xứng hoàn hảo. Các thiết kế đều có trục đối xứng ở giữa và hai bên cân bằng giống nhau, như sự phản chiếu của hình ảnh trong gương vậy. 

Kiến trúc cổ điển với sự đối xứng hoàn hảo

Sang đến kiến trúc tân cổ điển, sự cân xứng này vẫn được đề cao nhưng không còn quá khắt khe, các công trình được thiết kế sao cho đạt được sự cân đối hài hòa, đồng thời đạt được hiệu quả sử dụng và tiện lợi nhất cho mọi công trình.

Một trong những điểm khác biệt nổi bật nhất của kiến trúc tân cổ điển là hoạ tiết hoa văn được sử dụng ở trong công trình. Nếu kiến trúc cổ điển luôn khắc họa những họa tiết hoa văn cầu kỳ, tỉ mỉ đến từng chi tiết nhỏ thì kiến trúc tân cổ điển lại chú trọng sự đơn giản, thanh thoát hơn. 

Mặt tiền khách sạn Rosewood, London theo lối kiến trúc cổ điển với những hoa văn tinh xảo 

Về màu sắc và ánh sáng, những công trình theo phong cách cổ điển thường phối hợp đồ nội thất trang trí với màu của tòa nhà theo cùng một gam màu như nâu trầm ấm, vàng nhạt, trắng sữa,… để tạo sự đồng nhất, đem lại sự xa hoa, lộng lẫy và quyền quý. Đặc biệt mọi thiết kế của kiến trúc cổ điển luôn hướng tới tự nhiên, luôn thiết kế để tối ưu ánh sáng tự nhiên từ bên ngoài vào bên trong công trình.

Còn kiến trúc tân cổ điển lại ứng dụng màu sắc linh hoạt hơn trong những hoàn cảnh, mục đích khác nhau người ta có thể phối hợp đồng thời gam màu nóng và lạnh, hay gam màu trắng sáng với gam màu đen, xám để phù hợp với không gian hiện đại, sang trọng của tổng thể công trình kiến trúc. Bên cạnh đó, những công trình theo phong cách kiến trúc tân cổ điển trang bị rất nhiều đèn, hệ thống chiếu sáng thường được tối ưu bằng đèn để tăng hiệu ứng ánh sáng, làm lộng lẫy thêm cho công trình.

Tạm kết

Kiến trúc tân cổ điển đang ngày càng được ưa chuộng bởi lối thiết kế hài hòa giữa nét cổ kính, sang trọng của kiến trúc cổ đại Hy Lạp, La Mã, Phục hưng,... và sắc màu tươi trẻ, hiện đại của thời đại mới. Có thể nói rằng, kiến trúc Tân cổ điển là một phong cách kiến trúc không thể thiếu trong nền kiến trúc thế giới, góp phần tạo nên sự đa dạng không chỉ ở mảng kiến trúc cổ điển, mà còn cả kiến trúc hiện đại.